Phát triển nhà ở xã hội là một trong những ưu tiên hàng đầu nhằm đảm bảo an sinh xã hội, đặc biệt cho đối tượng thu nhập thấp và công nhân khu công nghiệp. Tuy nhiên, quá trình triển khai chính sách này vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là vướng mắc về cơ chế quỹ đất 20% trong các dự án nhà ở thương mại. Nhiều ý kiến đề xuất cần có giải pháp thay thế nhằm tháo gỡ những bất cập, thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội hiệu quả hơn.
Thực trạng vướng mắc trong cơ chế quỹ đất 20%
Theo Luật Nhà ở 2023 và Nghị định 100/2024/NĐ-CP, các dự án nhà ở thương mại phải bố trí tối thiểu 20% quỹ đất để phát triển nhà ở xã hội. Tuy nhiên, quy định này gây ra nhiều khó khăn thực tế như:
- Quỹ đất nhà ở xã hội nằm xa khu vực người lao động làm việc, thiếu tính khả thi trong thu hút người thuê, mua.
- Địa phương chưa có nguồn lực tài chính để triển khai xây dựng trên quỹ đất này, dẫn đến lãng phí nguồn lực.
- Thủ tục hành chính phức tạp khi muốn chuyển đổi hoặc xử lý quỹ đất nhà ở xã hội.
Đây là những rào cản lớn khiến doanh nghiệp và địa phương khó hoàn thành mục tiêu xây dựng ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội giai đoạn 2021-2030.
Giải pháp thay thế: Đóng tiền tương đương thay vì bố trí quỹ đất
Để khắc phục những tồn tại trên, nhiều đại biểu Quốc hội và chuyên gia đề xuất cho phép doanh nghiệp đóng tiền tương đương giá trị quỹ đất 20% thay vì phải bố trí quỹ đất làm nhà ở xã hội trong dự án nhà ở thương mại đã được phê duyệt trước ngày 01/8/2024. Cụ thể:
- UBND cấp tỉnh được linh hoạt quyết định sử dụng số tiền này để phát triển nhà ở xã hội tại vị trí phù hợp hơn.
- Đối với các dự án đã được phê duyệt trước khi Luật Nhà ở 2023 có hiệu lực, doanh nghiệp không phải làm lại thủ tục phê duyệt đầu tư khi chuyển đổi quỹ đất.
- Số tiền đóng thay thế sẽ được đưa vào Quỹ Nhà ở quốc gia nhằm tạo nguồn vốn ổn định phát triển nhà ở xã hội.
Đại biểu Trần Đình Gia (Hà Tĩnh) và đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đều đồng tình với phương án này, cho rằng đây là giải pháp thực tiễn, phù hợp với điều kiện địa phương và giúp giảm thiểu thủ tục hành chính.
Ví dụ điển hình và đề xuất từ địa phương
UBND TP Hồ Chí Minh cũng đã kiến nghị cho phép chủ đầu tư nhà ở thương mại không bắt buộc bố trí 20% quỹ đất làm nhà ở xã hội mà có thể đóng tiền tương đương hoặc bố trí tại vị trí khác phù hợp hơn, nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân.
Tầm quan trọng của Nghị quyết thí điểm phát triển nhà ở xã hội
Dự thảo Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp tháng 5/2025. Nếu được thông qua, nghị quyết này sẽ tạo điều kiện để:
- Doanh nghiệp có dự án nhà ở thương mại linh hoạt hơn trong việc xử lý quỹ đất dành cho nhà ở xã hội.
- Địa phương chủ động điều chỉnh, sử dụng quỹ đất hoặc nguồn tài chính từ việc đóng tiền để phát triển nhà ở xã hội phù hợp với nhu cầu thực tế.
- Đẩy nhanh tiến độ triển khai, giảm chi phí và tăng hiệu quả đầu tư xây dựng nhà ở xã hội.
Cơ chế quỹ đất 20% tuy có ý nghĩa trong việc phát triển nhà ở xã hội, nhưng thực tế đã bộc lộ nhiều bất cập. Việc cho phép doanh nghiệp đóng tiền tương đương thay thế sẽ là giải pháp tối ưu, linh hoạt, phù hợp với điều kiện địa phương và nhu cầu thực tế. Đây là bước đi quan trọng để tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội bền vững, đảm bảo an sinh xã hội trong thời gian tới.
